Ana Sayfa 1998-2012 Türk tarihinin kahramanları: XVI Işbara Bilge Köl İç Çor

Türk tarihinin kahramanları: XVI Işbara Bilge Köl İç Çor

IŞBARA Bilge Köl İç Çor hakkında kaynaklardan derlediğimiz bilgiler maalesef oldukça kıttır. Fakat ortada bir gerçek vardır ki, o da Türk milletinin geçmişinde oldukça mühim bir yere sahiptir.

- Reklam -

Türkçe belgelerde geçen Bilge Köl İç Çor, muhtemelen Tunyukuk ile aynı yaşlarda veya ondan biraz daha büyük olmalıdır. Bu ad onun bir unvanıdır, hakikatteki ismi tarihteki pekçok Türk büyüğü gibi bilinmiyor. Köl İç Çor’luk makamı Türklerde eski bir kurum olan “atabeylik” müessesesiyle birleştirilmektedir ki, bunlar hükümdar çocukları olan şadların akıl hocaları durumundadır. Bazan bulundukları konum itibarıyla şadlardan daha önemlidirler.

Işbara Bilge Köl İç Çor adına biz, 8. yüzyıla ait metinlerde tesadüf ediyoruz. Meşhur Orkun Yazıtlarında Tarduş beglerinin bağlı olduğu kişi Köl İç Çor olarak geçer. Fakat burada şu noktaya da değinmek gerekir ki, tarihte birkaç tane Köl İç Çor olmalıdır. Bizim üzerinde durduğumuz kişi ise, adına Orta Mogolistan’da bir kitabe dikilen ve İhe-Hüşotu Yazıtı diye de çalışmalara intikal eden kitabede ismi zikredilen şahıstır. Bu anıtın 722 tarihlerinde meydana getirildiği sanılıyor ki, dolayısıyla ünlü Tunyukuk’tan kısa bir süre önce vefat etmiş olmalıdır.

Bilge Köl İç Çor, Kök Türk Kaganlığı’nın yeniden toparlanışında da yer alan kişilerden birisidir. Özellikle ünlü Kapgan Kagan’ın çok sayıda seferine iştirak etmiş olup, onun bir cihan devleti oluşturmasında mühim bir rol oynamıştır. Bu sebepten Çinlilerin Tunyukuk gibi çekindikleri bir başka Türk aksakalı da Işbara Bilge Köl İç Çor’dur. O, muhtemelen kaganlığın 713 yılında batıya doğru başlattığı Beş-Balık akınlarına Tarduş bölgesi yöneticisi olarak katıldı. Kanaatimizce Beş-Balık seferlerinin anlatıldığı Hoytu-Tamır Yazıtlarından ve Bilge Kagan ile Köl İç Çor’un kendi adlarına hazırlanan kitabelerinden Beş-Balık için beş-altı kere savaşıldığı anlaşılıyor. Bu savaşların bizim tarihimiz açısından en önemli sonuçlarından bir tanesi; Kapgan Kagan’ın çocuklarından Tonga Tigin’in bu sırada öldürülmesidir. Onun ortadan kalkması devlet için büyük bir kayıptır.

Köl İç Çor’un adının İslam kaynaklarında Kül-sul, Tibetçe metinlerde de Ku-chu-ur biçiminde geçtiği sanılmakla beraber, bu büyük Türk kahramanı devletin her tarafındaki savaşlara ölümüne kadar girmiş gözüküyor. Bu muharebelerden birisi de 717 senesinde Kıtan ve Tatabılara karşıdır. 717’nin sonlarında veya 718’in başlarında Kök Türk Kaganlığının Tez Nehri kıyısında, Karluklarla yaptığı savaşlarda mühim roller ifa eden Işbara Bilge Köl İç Çor’un bu esnada öldüğü ortaya çıkıyor. Kendi kitabesinde belirtildiğine göre, onun cenaze merasimine Kapgan Kagan’ın kardeşi İl Çor Tigin başta olmak üzere, birçok Kök Türk ileri geleni katılmış, bu kahramanın heykeli ve kitabesi diktirilerek büyük bir devlet töreniyle son yolculuğuna uğurlanmıştır.

Işbara Bilge’nin Tarduşlar üzerine Köl İç Çor olması muhtemelen Bilge’nin kaganlığı elde etmesinden sonradır. Bilindiği gibi, Bilge, amcası tarafından 697’de Tarduş Şad olarak atanmıştı ve biz onun yanında Köl İç Çor’un da olduğunu düşünüyoruz. Herhalde o Köl İç Çor’luğu sırasında veya daha evvel Bilge’nin “çabış”lığını da (çavuşluk) yapıyordu. Çavuşluk eski Türk askeri sisteminde yüksek bir mevki olup, belki de “sü-başılık”tan sonraki bir rütbedir. Nasıl Tunyukuk, İl-teriş’in çabışlığını yaptıysa, Işbara Bilge Köl İç Çor da Bilge Kagan’ın çabışı olmuştur. Yine Köl İç Çor’un adına dikilen yazıttan çıkan bir neticeye göre, onun Tunyukuk’un akrabası olma ihtimali de söz konusudur.

Dolayısıyla Bilge, kaganlığa getirildikten sonra Işbara Bilge Köl İç Çor, Tarduş bölgesinin tek yetkilisi oldu ve göreve başlayınca Tarduş boylarını yeniden bir düzenlemeye tabi tuttu.
 

- Reklam -
- Reklam -

Orkun'dan Seçmeler

- Reklam -