MO-KAN ismini belki de şimdiye kadar pekçok kişi ilk defa duyuyor olabilir. Ama o da Türk tarihinin büyük kahramanları arasında yer almaktadır. Bumın Kagan’ın ikinci çocuğudur.
Türklerle alâkalı bilgiler bakımından son derece zengin olan Çin kaynaklarının bildirdiğine göre; Mo-kan güçlü ve sağlam bir yapıya sahip olup savaşmayı da çok seven, yakışıklı bir kişidir.
Mo-kan Kagan’ın dönemi Türk Devletinin her bakımdan zirvede olduğu bir çağdır. 553 senesinde ağabeyi Kara Kagan öldükten sonra tahta çıkan Mo-kan, babası ve ağabeyi zamanındaki dış politikayı aynen devam ettirdi. 552 tarihinden sonra dağılmış olan ve bir kısmı Çin’e sığınan Juan-juanları Çin üzerinde baskı kurmak suretiyle ortadan kaldırmayı başardı. Çin kaynakları bu hususta şu olayı zikretmektedir: 555 yılında Çinlilere sığınmış olan Juan-juanları, Batı Wei devletine elçiler göndererek ister. Bu Çin sülâlesi, Türklerden çekindiği için 3000 Juan-juanı Türklere teslim etmek zorunda kalır. Mo-kan, elinde bulundurduğu gücün çok iyi farkında olduğundan dolayı bunu kullanmasını bilmiştir. Aynı zamanda çok zeki bir devlet adamı olan Mo-kan Kagan, kendi devrinde Çinlilerin sonraki zamanlarda Türklere karşı uyguladıkları böl ve yönet siyasetini çok iyi tatbik etti. 556’da emrindeki ordularla T’u-yü-hunların (Mogol-Tibet karışımı bir kavim olduğu söylendiği gibi, Türkçe konuşan bir halk oldukları hakkında da iddialar söz konusudur) üzerine yürüdü ve onları bozguna uğrattıktan başka, T’u-yü-hun hükümdarının karısıyla beraber pekçok esir ve hazinelerini de ele geçirdi.
Doğuda başta Çin olmak üzere bir kısım Türk kavimerine ve gayrı-Türk kavimlere baş eğdirdikten sonra yönünü batıya çevirdi. Ama batı olaylarıyla onun adına amcası İstemi Yabgu ilgilendi. Mo-kan döneminin en önemli hâdiselerinin arasında, bu sıralarda Asya İpek Yolu ticaretinde mühim bir rol oynayan Ak-Hunların (ya da Avarlar) ortadan kaldırılması da yer alır. İstemi Yabgu aracılığıyla, Ak-Hunlara karşı Sâsânîlerle işbirliği yapılmış ve bu Türk sülâlesi sonuçta tarihe karışmıştır. Fakat Ak-Hun topraklarının paylaşımı konusunda Sâsânîlerle anlaşmazlık zuhur edince, Kök Türklerin yeni bir diplomasi atağına geçtiklerini ve bu kez de İran’a karşı Bizans ile yakınlaştıklarını görmekteyiz. İki ülke arasında karşılıklı elçiler gidip-gelmiş ve neticede Kök Türk Kaganlığı ile Bizans İmparatorluğu Sâsânîlere cephe almışlardır. Dolayısıyla Bizans ile İran arasında aşağı-yukarı yirmi yıl kadar sürecek olan bir savaş çıktı ve böylece Sâsânî İmparatorluğu’nun temelleri de zayıflayarak, Arap orduları karşısında başarısız oldular.
Mo-kan döneminde özellikle de Çin’e kültürel önemli tesirlerde bulunulmuştur. Bilhassa Çin başkentlerinde Budist Türkler için mabetlerin yapıldığı, şehirlerde Türkler gibi giyinilip hareket edildiği yolunda bilgilere sahip bulunmaktayız.
Kök Türk kitabelerinde “dört tarafa ordu sevk eden kaganlar” arasında yer alan Mo-kan kendinden sonra gelenlere kuvvetli ve büyük bir devlet bıraktıktan sonra 572 senesinde öldü ve yerine kardeşi Taspar, Türk devletinin başına geçti. Maalesef Taspar’la beraber devletin üst kademesinde ve halk arasında da birtakım yozlaşmalar başladı. Bu durum da Türklerin ileride bir fetret devresine girmesinin başlangıcını teşkil etti.
