Bir Dünyâ haritasını önünüze koyun. Macaristan’ın başşehri Budapeşte’nin üzerine parmağınızla basın. Yavaş yavaş elinizi doğuya kaydırın, kaydırın, kaydırın. Avrupa’dan Asya’ya geçin, Hazar’ın ötesinde elinizi kaydırmaya devâm edin. Nihâyet, Moğolistan’ın merkezi Ulan Bator’un kuzeyinde durun. Orası; manzarası, tabiatı Budapeşte’ye pek benzeyen Ötüken’in bulunduğu yerdir.
Türk târihinin fecrinde, Merkezî Asya’da, mukaddes bilinen bir orman ve onun içinde sakladığı şehir, “Ötüken” adını taşıyordu. Ötüken Türk’ün hâkimiyetinde ise, Ötük en’de Türk kaanûnu cârî ise, Ötüken’de Türk Hükümdârı oturuyorsa, her şey yolundadır, her şey kolaydır, saadet içre saadet vardır. “Kut” sâhibi olmak, biraz da Ötüken’in mâhiyetine bağlıdır.
Ötüken’sizlik, Türk’ün ters giden tâlihine alem olmuştur. Ötüken esirse, Ötüken yâd ellerde ise, Ötüken kirli ayaklar altındaysa, hayâtın mânâsı kalmamıştır, zilletin en dipsizine yuvarlanılmıştır.
Ötüken’le Türk’ün berâberliği veyâ ayrılığı, sâdece insânî amel ve hissedişler için değil, Ötüken Yış’daki tekmil canlılar bakımından da bahtiyarlık-bahtsızlık demektir. Ötüken’in uçan kuşundan yerde yürüyen karıncasına kadar bütün mahlûkâtı, nebâtâtı, Türk’le yazılmış bir kaderi okuma, yaşama azmindedir. Ne vakit ki, madalya tersine dönmüş, Ötüken Yış bizim olmaktan çıkmıştır, oradaki cümle yaradılmış, feryâd ü figâna başlamıştır.
Aslında, Ötüken Yış, coğrafî olmanın çok ötesinde, Türklüğün beşiği makâmına yükselmiş kutlu bir beldedir. Bu yüzden, Kavimler Göçü denen târih selinin ardından Etzelburg(Budapeşte)’a yerleşen atalarımız, Asya’nın Ötüken Yış’ını Tuna’nın iki yakasına yerleştirip, Roma’nın şahsında Çin ve Moğol’u, yâni Tatabı’yı görmeye başlamıştır. Etzelburg(İdil Şehri)’a Ötüken muâmelesi yapan rûh, madde seviyesinden sırıkla atlayıp mânâ iklimine geçmiştir.
Ötüken, bir gönül kabûllenişidir. Belki, o meşhûr “Kızılelma” hulyâsının temelinde de Ötüken bereketi vardır. O elmanın, başka bir ormanda, tarlada, bahçede yetişmesi imkânsız gibi görünüyor.
Ötüken, tereddütsüz, boydan boya Türk vatanıdır:
“Hem bu toprakta bugün, bizde kalan her yerde,
Hem de, çoktan beri kaybettiğimiz yerlerde…”
