14 Mayıs 1950: Türkiye’de gerçek mânâda ilk demokratik seçimler yapıldı; oyların %53.4’ünü alan Demokrat Parti iktidara geldi ve 27 yıllık CHP iktidarı sona erdi.
İkinci Dünya Savaşı’nda Mihver Devletleri’nin kesin yenilgisi ve savaş sonunda ABD’nin egemen dünya gücü olarak ortaya çıkması, bütün dünya ülkelerini olduğu gibi Türkiye’yi de etkiledi. Nisan 1945’te Türkiye San Francisco Konferansı’na kurucu üye olarak katılarak ve Birleşmiş Milletler antlaşmasını imzalayarak demokratik idealler için kesin söz vermiş oluyordu.
Bunun yanı sıra savaş sonunda Sovyetler Birliği’nin Türkiye’yi doğrudan tehdit etmesi ve toprak taleplerine karşılık ABD’nin Türkiye’yi cesaretlendirici bir tavır takınması da Türkiye’nin ABD’ye yakınlaşmasına yol açtı. Stalin’in Doğu Avrupa’daki politikalarından duyulan endişe, bu bölgede komünist rejimler kuruldukça artıyordu. Bu yüzden Washington Türkiye’nin stratejik önemini yeniden değerlendirmeye başladı ve 12 Mart 1947’de Truman doktrini ile; varlıkları dış baskı veya kendi sınırları dahilindeki militan a zınlıkların tehdidinde olan bağımsız milletleri savunmaya yardım edeceğini bildiriyordu. Türkiye, Amerika’nın siyasî ve askerî desteğinden ve Haziran 1947’de ortaya atılan ve Avrupa ülkelerinin ekonomilerini onarması için dev bir malî yardım programını içeren Marshall Plânı’ndan tam olarak yararlanmak için, Amerikalıların çok önem verdiği siyasî ve ekonomik ülkelere (demokrasi ve hür teşebbüs) daha dikkatli şekilde uymanın Türkiye için yarralı olacağını kabullendi.
Demokratikleşmenin ilk adımları daha savaş yılları içinde atıldı. Mayıs 1945’te Meclis’e sunulan Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu üzerinde yapılan tartışmalar, hükûmetin ilk kez açıktan açığa ve şiddetle eleştirilmesine sebep oldu. Kanuna muhalefette bulunanlar, yakınları toprak sahibi olan milletvekilleriydi ve bunların sözcüsü olan Adnan Menderes’in kendisi de Aydın’lı büyük bir toprak sahibiydi. Sonunda kanun sert tartışmalara rağmen oybirliğiyle kabul edildi. Ancak kısa bir süre sonra Haziran’da Menderes ile beraber Celal Bayar, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü, CHP grubuna anayasanın tam uygulanmasını ve demokrasinin kurulmasını isteyen bir önerge sundular. Dörtlü Takrir denilen bu önerge, organize siyasî muhalefetin başlangıcının simgesi oldu.
İsmet İnönü 1 Kasım’daki bir konuşmasında, Türk demokrasisinin ana noksanının bir muhalefet partisinin yokluğu olduğuna işaret etti ve 1947 yılı içinde plânlanan genel seçimlerin serbest ve tek dereceli olacağını açıkladı. Aralık ayında Celal Bayar ve ardından Dörtlü Takrir’i imzalamış milletvekilleri CHP’den istifa ettiler. 7 Ocak 1946’de Demokrat Parti (DP) resmen kuruldu.
Demokrat Partilileri hazırlıksız yakalamak umuduyla, genel seçimlerin tarihi bir yıl öne çekilerek Temmuz 1946’ya alındı. DP’liler itiraz ettilerse de seçimler bu tarihte yapıldı ve DP 465 milletvekilliğinin 62’sini kazanmayı başardı. CHP’nin çoğunluğu sağlamasının sebebi, adaletsiz seçim sistemi ve büyük çaptaki hileli oylardı.
Bu gelişmeler üzerine CHP Kasım 1947’deki kongresinde DP programına daha fazla yaklaştı ve geniş çaplı ekonomik ve sosyal reformlara girişti: Topraklandırma Kanunu’nun 17 maddesi geri çekildi, okullarda din eğitimine izin verme karar alındı, Köy Enstitüleri’nde reform yapılması kararlaştırıldı, sendikaların siyasî faaliyetlerine izin veren sınırlı bir Sendikalar Kanunu çıkarıldı ve kabinedeki sertlik taraftarları istifaya zorlandı. Ayrıca 7 Eylül 1947’de Milletlerarası Para Fonu (IMF) üyeliğine hak kazanmak için Türk Lirası’nın %120 devalüe edilmesine ve Türk ekonomisinin dünya ekonomisiyle bütünleşmesini hedefleyen birtakım liberalleşme tedbirlerinin alınmasına karar verildi. Seçim Kanunu’nun serbest ve âdil olması üzerinde varılan uzlaşmayla 14 Mayıs 1950’de seçimlerin yapılması kabul edildi.
Katılımın oldukça yüksek olduğu 14 Mayıs 1950 seçimlerinde önemli hiçbir olay çıkmadı. Seçmenlerin %80’inin oy kullandığı seçim sonuçları açıklandığında; DP’nin oyların %53’4’ünü alarak 408 sandalye kazandığı, buna karşılık CHP’nin %39.8 oranında oy alarak 69 sandalye kazandığı görüldü. Böylece 27 yıllık CHP iktidarı dönemi sona eriyordu. Sonuçlar bütün ülkede bayram havası içinde kutlandı.
